Wolność i jej Polscy Strzelcy. Socjaliści w konspiracji wileńskiej SZP/ZWZ 1939-1941

Wolność i jej Polscy Strzelcy. Socjaliści w konspiracji wileńskiej SZP/ZWZ 1939-1941

Książka Pawła Rokickiego Wolność i jej Polscy Strzelcy. Socjaliści w konspiracji wileńskiej SZP/ZWZ 1939-1941 składa się z trzech rozdziałów oraz epilogu prezentujących temat w ujęciu problemowo-chronologicznym.

W rozdziale pierwszy autor omawia działalność organizacji Wolność pod okupacją litewską, począwszy od od jej założenia w Wilnie w listopadzie 1939 r., aż do wkroczenia Sowietów do miasta w czerwcu 1940 r. Ta część pracy przybliża okoliczności formowania się władz organizacji i jej programu, charakterystykę kadrową oraz rozwijaną w tym czasie działalność polityczną. Nakreśla ponadto kontakty utrzymywane przez organizację z przywódcami PPS w Warszawie i Francji oraz relacje z dowództwami SZP/ZWZ w Wilnie i Warszawie. Prezentuje też próby budowania struktur Wolności pod okupacją sowiecką i niemiecką oraz formy utrzymywania tajnej łączności.

Od pierwszych dni okupacji sowieckiej we wrześniu 1939 r. w Wilnie zaczęły się formować tajne polskie organizacje niepodległościowe. W wyniku ich scalenia utworzony został wkrótce Okręg Wileński Służby Zwycięstwu Polski/ Związku Walki Zbrojnej. Istotny wkład w jego budowę mieli polscy socjaliści, którzy powołali Organizację Niepodległościowo-Socjalistyczną Wolność, stanowiącą konspiracyjną kontynuację Polskiej Partii Socjalistycznej. Później zbudowali też własną formację zbrojną o nazwie Polscy Strzelcy, która wzmocniła lokalne siły bojowe SZP/ZWZ. Wspólnym dążeniem działaczy polskiego podziemia była odbudowa niepodległego państwa polskiego w przedwojennych granicach.

Spośród innych tajnych grup socjalistów wyróżniała się własna wizja nowej Polski, zakładająca demokratyzację ustroju kraju i jego głęboką przebudowę społeczno-gospodarczą. Zgodnie z postulowanym równouprawnieniem wszystkich obywateli bez względu na narodowość i wyznanie Wolność skupiała pod swoim sztandarem także liczne osoby pochodzenia żydowskiego. Różniło ją to istotnie od pozostałych organizacji konspiracyjnych w tej części kraju.

W rozdziale drugim autor koncentruje się na działalności Polskich Strzelców w pierwszej połowie 1940 r. Zawiera charakterystykę kadry dowódczej oraz przegląd sformowanych rejonów powstańczych. Omawia też sposoby przygotowywania się do walki wyzwoleńczej przeciwko okupantom poprzez gromadzenie broni i sprzętu, prowadzenie rozpoznania wywiadowczego wrogich sił i opracowywanie planów przyszłej walki.

W rozdziale trzecim autor prezentuje losy Wolności i Polskich Strzelców od połowy czerwca 1940 do 24 czerwca 1941 r., przede wszystkim na terenie okupowanej przez Sowietów Wileńszczyzny, gdzie obie grupy poniosły dotkliwe straty ze strony sowieckiego aparatu represji, co sparaliżowało ich działalność. Omawia także odrodzenie się Wolności w okupowanej przez Niemców Warszawie po przeniesieniu tam kierownictwa organizacji. Działalność w stolicy potraktowana została jednak drugoplanowo, jedynie jako dopełnienie obrazu aktywności na Wileńszczyźnie, który jest głównym wątkiem pracy.

W epilogu autor omawia okoliczności zakończenia w drugiej połowie 1941 r. samodzielnej działalności i włączenia się jej członków w szeregi ogólnokrajowej pepeesowskiej działalności organizacji Wolność – Równość – Niepodległość. Tam też zarysowane są późniejsze losy konspiratorów Wolności i Polskich Strzelców, zwłaszcza ich udział w dalszej walce o niepodległość ojczyzny w szeregach ZWZ/AK w okupowanym kraju oraz w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie. Omówiono też ich działalność polityczną na uchodźstwie oraz stosunek do władzy komunistycznej w powojennej Polsce.

Publikacja uzupełniona została biogramami ośmiu wybranych działaczy Wolności oraz Polskich Strzelców.