Od cara do „cara”. Studium rosyjskiej polityki historycznej

Od cara do „cara”. Studium rosyjskiej polityki historycznej

Rosyjska polityka historyczna, która jest przedmiotem niniejszej publikacji „Od cara do cara”, choć dzieli się na wyraźnie wyodrębnione okresy (carski, sowiecki, rosyjski) wykazuje szereg cech wspólnych, legitymizujących jej omówienie w ramach jednej pracy. Cechy te to porównywalne terytorium, pęknięcie cywilizacyjne europejsko-azjatyckie {biorące swe początki od dwóch ośrodków jednoczenia ziem ruskich: Księstwa Moskiewskiego  (tradycje mongolskie) i Wielkiego Księstwa Litewskiego (tradycje europejskie)}, scentralizowany, wertykalny model pozbawionej kontroli władzy wykonawczej – formalnej bądź nieformalnej (partia), brak (słabość) instytucji demokratycznych (społeczeństwa obywatelskiego), rozbudowany system kontroli i dyscyplinowania społeczeństwa, niski przeciętny poziom wykształcenia (wiedzy historycznej), porównywalne mechanizmy mitologizowania przeszłości, rugowanie wszelkich tendencji krytycznego podejścia do serwowanych przez władze treści historycznych, manipulowanie zarówno kompleksem peryferii światowej cywilizacji, jak i wielkoruską megalomanią.

Przy wszelkich podobieństwach rosyjskiej/sowieckiej polityki historycznej jej główne cele zmieniały się w czasie, w zależności od aktualnych priorytetów. Historia traktowana była jako narzędzie, umacniała w społeczeństwie mit rodu, przywódcy, pomazańca, a w mechanicystycznym, engelsowskim podejściu do procesu dziejowego – wiodącej klasy społecznej. Konsolidowała etnię na kanwie terytorialnej, głównych mitów, kultu przywódcy (cara/dynastii, sekretarza generalnego partii, prezydenta) bądź na płaszczyźnie religijnej, kształtowała pożądane przez władze postawy, relatywizowała własne zbrodnie i błędy, tworzyła pożądane stereotypy. Wszystkie te aspekty sprowadzić można do dziś wręcz natrętnie widocznego traktowania polotyki historycznej jako narzędzia realizacji głównie doraźnych celów politycznych.